Тилек баатыр

 

«Тарых буктомундогу орноктуу омур…»

 

Отумушко коз чаптырчу болсок, кыргыз эли ар кандай тарыхый процесстерди , саясий кырдаалдары баштан кечиргенине кубо болобуз. Бирде ички жана сырткы душмандардын айынан элдин биримдиги солгундап , журт чачырап, калайык калк кыргында учурап , бирде эл ичинен эр азаматтар чыгып, чачыраган журтун жыйнап, кыйраган калкын калкалап келген. Ырасында эли журту учун «канын азык, каруусун казык кылып кызмат отогон уул-кыздарын кыргыз эли эч качан унуткан эмес. Тескерисинче андайлардын аты даназаланып, келечек урпактардын эсинде «патриоттуулуктун символу» катары сакталган . Тупкулуктуу кыргыз элинин урпактары катары б\г\нк\ к\ндъ биздин алдыбызда да айрым милдеттер турганын жадыбыздан чыгарбаганыбыз оё. Бул милдеттерди эн маанил\\с\ ътм\ш менен келечекке копуро, ата-бабалар менен келечек урпактарды байланыштыруучу данакер болуу милдети.

Тилекке каршы, Ата журт кыйын кунго кабылганда, айлансын ар бир уулун чагылганга (Ж.Мамытов) деп чакырык ташталганы менен , учурда бир тараптан керт башыбызды ойлоп, жеке пенделик кызыкчылыкты алдыёкы планга эл-журт алдында ыйык парзыбызды аткара албай жаткан болсок, экинчи тараптан бир кездерде ата журту учун кызмат кылууга ъзун арнаган айрым чагылгандарды баалай албай турган кезибиз. Арийне, тарыхыбызда мындай чагылгандай жаркырап, ърнъкт\\ ъм\р кечирген эр азамат баатырларыбыз саналуу эле. Албетте, буга чейин тарыхый ъзд\кке ээ адамдарыбызды жалпы журтка даёазалап, алардын бейнесин келечек урпактарга ачып берип, тарбия беруу методикабызга негиз кылуу, же болбосо мекенине жасаган кызматы элдин эсинде сакталышы учун, тарых б\ктъмунъ алтын тамга менен жазылган ысымдарын бир нерсеге ыйгаруу мумкунчулугуно ээ боло албай келдик . Ал эми Ала-Тоого азаттыктын таёы аткандай кийин тарыхыбызга, ата-бабларыбыздын орноктуу омур таржымалдарына кайрылууга кенири мумкунчулуктор т\з\лд\. Бирок , ошол мумкунч\л\ктърд\ пайдаланып , бабаларды баалап , барктай алдыкпы? Кеп мына ушунда турат …

Элибиз эзелтен бери жакшы тилек кылып, жашоого дайыма позитивд\\ караган. Элдин тилеги, каалоосу, арзуусу, умуту урпактардын учук улашында манилуу ролду ойногон. Элдин тилегин Эгем берет деген накыл кеп балким мына ошондой терен философиялык негизге таянар. Элдин аруу тилегинен, ак батасынан улам жараткан жароокерлиги менен эр азамат тилектерди тартуулаган. Мына ушундай калктын каалоосун, ата журттун арзуусун орундаткан элдин Тилеги XVII кылымдын акырында Чон-Алай районунда жаркыраган. Тагыраак айтканда, 1764-жылы Кара-Мык кыштагындагы Бектемирдин \й-б\лъс\ндъ Тилек Баатыр жарык д\йнъгъ келген. Аталган кылым Чон-Алай эли учун ойдо тартса ъг\з, ылдый тартса араба сынган кыйчалыш, кыйын.чылыктуу мезгил бол гон. Т\шт\к тараптан

тажик баскынчылары, тундук тараптан уйгур-кытай баскынчылары аталган ороондо жашаган кыргыз урууларына коркунуч туурдуруп турган. Тилек баатыр он тогуз жашынан баштап сырткы душмандардан элин коргоо учун жоого каршы аттанган. 0зу торолгон Улуу Кара-Мык айылына жакын жайгашкан азыркы Тажикстан Республикасынын чек арасындагы Кароол-Добого айылдын колуна кылыч кармап жоого чыга ала турган атуулдарды жетектеп, алар менен бирдикте к\зотко чыгып, бир канча жолу салгылашууга катышкан жана душмандын мизин кайтарган.Тилек Баатыр эр жетип, элин коргоого алганга чейин, байыртан бери кыргыздар мекендеп келген азыркы Тажикстандын Жерге-Тал районунун аймагы дал ошол мезгилдерде тажиктер тарабынан басып алынган болсо, Советтер Союзу мезгилинде биротоло тажиктердин энчисине берилген. Аталган аймактагы кыргыз боордоштор канчалаган жылдан бери ъзгъ жерге айланган ъз мекениние канчалаган кыйынчылыктарга карабастан жашоо кечиришип келишкен, бирок, тажикстандагы 1992-жылкы граждандык согуштун айынан айрым Тажикстандык кыргыздар Чоё-Алай жана Чуй ъръъндър\нъ баш калкалап кочуп келишет. Тажик баскынчылары дал ошол Кароол-Добо ашуусунда Тилек баатырдын бир канча жолку соккусуна дуушар болушкан. Мындаы улам, Тилек баатырдын анык эрдиги эл арасында турдуу формада айтылган аныз кептерге айланган.

Тилек баатыр Чоц-Алай элине Мургап тараптан коркунуч туудурган
уйгур-кытайлары менен болгон кармашууда Кашкар чек арасында катуу
жарадар болот. Коз жумаарына козу жеткен Тилек баатыр: «мен эми о дуйно
сапарына аттанамын, бирок менин о дуйно салганымды эч кимге билдирбей
эле койгонунар он» деп керээз калтырат. Баатырдын керээзи боюнча эл-жери
учун шейит кеткендиги элине да, душмандарга да айтылбайт. Соогун Кара-
Мык айылына алып келип коюшат. Тилек баатырдын дуйнодон
кайткандыгын кабардар боло албаган душмандар кеп жылдар бою Чон-алай
ороонуно кол сала алышкан эмес….

Учурда Тилек баатырдын кумбозун эл зиярат кылып, куран окушуп бата кылышып турушат. Бирок эн эле окунучтуусу, биринчиден, ал улуу баатырдын таржымалын мыкты билген, бойносин ачып беруучу аксакал аталардын саны азайып баратса, экинчиден, анын эрдиги эл арасында кенири баяндалып, баарына тегиз маалымат берилбегендиктен, бир кездерде кыргыздын мандайына жаркыраган дагы бир кыргыздын жылдызы очуп бараткандыгында. Эгерде тилек баатыр оз кезегинде мекен учун оргуштаган суйуусунун эрдиги менен далилдебегенде бугунку Чон-Алай ереену жана ал аймакта жашаган кыргыздардын тагдыры азыркы Тажикстандын чегиндеги кыргыз боордоштордун тагдырынан кандай айрымасы болмок эле?!… Ошол эле учурда тарыхка озунун эн тамгасын баскан мындай баатырларыбызды учурда дацазалап бийик тутпасак, мунун акыбети катары келечек урпактардын эсинен бул дуйнодо эч жашабаган сыяктуу мамиле корорубуз бышык.

Маселе мынчалык актуалдуу болгондон кийин, биздин эч кечендетпей ^хжасашыбыз керек болгон иштер бар.

Тилек баатыр емурун акыркы демине чейин эл четинде, жоо бетинде коргоо менен еткерген. Аныдыктан анын ысымын Кара-Мык чек ара тозотуна ыйгаруу абдан туура чечим болмок. Бул маселе Жекепди айылдык кецештин сессиясында каралып, чечим чыгарылды, салтанаттуу турде жарыялоо зарыл. Баатырдын Кароол-Дебенун чокусуна шаймандуу атка минген, курал-жарак асынып, укоого дурбу салын турган айкелин тургузуу иштерин мамлекеттик децгээлде демилге кетеруп, Кыргыз Республикасынын Чек ара кызматы тарабынан колго алынганы тарыхый инсандарды аздектееде орноктуу кадам болмок. Мына ошондо чек ара кызматкерлерине тарыхтын буктемундегу сырдуу сабактын деми сезилип турмак.

Ага арналган айкелдин жанына турдуу улуттарды, ууруларды байланыштырып, кызматташтыруунун жана Улуу Жибек жолунун туйунду жери болгон Чоц-Алай аймагынын, Чоц-Алай элинин кыскача тарыхын жана Тилек баатырдын кыскача баянын ташка чегип орнотсок, бул дагы тарыхтын ечпес сабагы болуп калмак.

Чоц-Алай элинин тарыхын, Тилек баатырдын емур таржымалын жана ал тууралуу эл арасындагы айтылып жургей ацыз кептерди топтоп, чакан жыйнак чыгаруу ишин колго алууда. Анткени, биздин жаштар биринчи кезекте езунун ата тегин езу жашаган аймактын тарых таржымалын мыкты билуусу зарыл, взунун аймагынан чыккан баатырлардын эрдигин бшбеген жаштардын патриоттук сезим менен жетилерине кантип кепилдик беребиз?…

1. Баарына маалым болгондой,Тилек баатыр женунде эл арасында кеннрн маалымат жеткен эмес. Буга чейин оозеки турде аксакалдардын айтуусу менен чектелип келе жатабыз. Айрыкча СССРдин тушунда мындай керунуктуу инсандар боюнча сез кылууга мумкун эмес болуучу. Тилек Баатырдын Калытул, Абдилда, Кудаяр, Курмушу деген терт уулу болгон. Тилек баатырыдн ошол терт уулунан тараг’ан Кара-Мык айылында, Кыргызстандын ар кайсы аймактарында жана взбекстандын, Тажикстандын айрым челкемдерунде урпактары жашап жатышат. Ошол Тилек баатырдан тарагандардан квптвгвн илимпоздор, мугалимдер, айыл чарба адистигине ээ болгон элдин керегине жараган жогорку билимдуу адамдар есуп чыгышкан. Тилек баатыр сыяктуу Чоц-Алайлык тарыхый инсандардын бейнеси тууралуу орто мектептеги жаш муундарга же болбосо сааттык тарбия сабак киргизуу, алар тууралуу жалпы маалымат беруу учун Чоц-Алай райондук билим беруу башкармалыгы колго алганы оц.
2. «Эр жигит эл четинде, жоо бетинде» деген ураан менен Тилек баатыр атындагы Кара-Мык чек ара тозотунун кызматкерлери жана жергиликтуу эл арасындагы эр азаматтардын биргелешуусу менен райондук деёгээлдеги спорттук мелдештерди уюштурууну салтка айлантуу. Бул да мекен чегинде  кызмат отоп  жаткан чек ара

 

Тилек баатыр емурун акыркы демине чейин эл четинде, жоо бетинде коргоо менен ъткъргън. Аныдыктан анын ысымын Кара-Мык чек ара тозотуна ыйгаруу абдан туура чечим болмок. Бул маселе Жекенди айылдык кенештин сессиясында каралып, чечим чыгарылды, салтанаттуу тур до жарыялоо зарыл. Баатырдын Кароол-Добонун чокусуна шаймандуу атка минген, курал-жарак асынын, укоого дурбу салып турган айкелин тургузуу иштерин мамлекеттик денгээлде демилге которуп, Кыргыз Республикасынын Чек ара кызматы тарабынан колго алынганы тарыхый инсандарды аздектоодо орноктуу кадам болмок. Мына ошондо чек ара кызматкерлерине тарыхтын буктомундегу сырдуу сабактын деми сезилип турмак.

Ага арналган айкелдин жанына турдуу улуттарды, ууруларды байланыштырып, кызматташтыруунун жана Улуу Жибек жолунун туйунду жери болгон Чон-Алай аймагынын, Чон-Алай элинин кыскача тарыхын жана Тилек баатырдын кыскача баянын ташка чегип орнотсок, бул дагы тарыхтын очпос сабагы болуп калмак.

Чон-Алай элинин тарыхын, Тилек баатырдын омур таржымалын жана ал тууралуу эл арасындагы айтылып жургойн аныз кептерди топтоп, чакан жыйнак чыгаруу ишин колго алууда. Анткени, биздин жаштар биринчи кезекте озунун ата тегин озу жашаган аймактын тарых таржымалын мыкты билуусу зарыл, бзунун аймагынан чыккан баатырлардын эрдигин билбеген жаштардын патриоттук сезим менен жетилерине кантип кепшдик беребиз?…

1. Баарына маалым болгондой,Тилек баатыр жонундо эл арасында кенири маалымат жеткен эмес. Буга чейин оозеки турдо аксакалдардын айтуусу менен чектелип келе жатабыз. Айрыкча СССРдин тушунда мындай корунуктуу инсандар боюнча соз кылууга мумкун эмес болуучу. Тилек Баатырдын Калыгул, Абдилда, Кудаяр, Курмушу деген терт уулу болгон. Тилек баатырыдн ошол торт уулунан тараг’ан Кара-Мык айылында, Кыргызстандын ар кайсы аймактарында жана озбекстандын, Тажикстандын айрым челкемдерунде урпактары жашап жатышат. Ошол Тилек баатырдан тарагандардан коптогон илимпоздор, мугалимдер, айыл чарба адистигине ээ болгон элдин керегине жараган жогорку билимдуу адамдар осуп чыгышкан. Тилек баатыр сыяктуу Чон-Алайлык тарыхый инсандардын дуйносу тууралуу орто мектептеги жаш муундарга же болбосо X сааттык тарбия сабак киргизуу, ал ар тууралуу жалпы маалымат беруу учун Чон-Алай райондук билим беруу башкармалыгы колго алганы он.
2. «Эр жигит эл четинде, жоо бетинде» деген ураан менен Тилек баатыр атындагы Кара-Мык чек ара тозотунун кызматкерлери жана жергиликтуу эл арасындагы эр азаматтардын биргелешуусу менен райондук денгээлдеги спорттук мелдештерди уюштурууну салтка айлантуу. Бул да мекен чегинде  кызмат отоп  жаткан чек ара

кызматкерлеринин жана жергиликтуу элдин патриоттук сезимдеринин чындалышына оболго болмок.

3. Эл арасындагы биримдикти бекемдоо, кайрымдуулук иш-чараларын уюштуруу максатында «Тилек баатыр» коомдук кайрымдуулук фонду уюштурулууда. Анткени, Тилек баатыр жана анын урпактары элдин биримдигин, ынтымагын бекемдеген, кайрымдуулукту суйгон инсандар болушкан. «Тилек баатыр» коомдук кайрымдуулук фондунун негизинде эл арасында унутулуп бараткан кайрымдуулук иштери жанданып, айыл жергесиндеги айрым меселелер чечилишинде аталган фонд маанилуу роль ойномок. Ошону менен Тилек баатыр атындагы Кара-Мык чек ара тозотун эт, картошка жана сут азыктары менен камсыздоого комоктошуу.?

Жылына бир жолу чек арачылардын кунуно карата откорулуучу спорттук мелдештин женуучулоруно баалуу белектерди ыйгаруу.

4. Акырында Тилек баатырдын кумбозун кайра тургузуу, реставрациалоо иштери жургузулуудо. Биз эгерде ал «Улуу инсанды» чын дилден суйуп, ардактап-аздекегибиз келсе, анда баатырдын оздук озгочолугун, даанышмандык айкелдугун, гумандуулук бийиктигин, эл-жерине жасаган асыл кызматын терен иликтеп, анын орноктуу омурунон улгу алып, ошол сыяктуу эл-жерге кызмат кылууга ар-бирибиз аракет кылганыбыз он-